teorija

tèōrija ž

DEFINICIJA

1. promišljeno i uopćeno znanje o nekoj pojavi ili o više pojava zasnovano na njihovim bitnim zakonitostima [teorija interpersonalne verifikacije]

2. a. osnovni znanstveni pojmovi promatrani uopćeno nasuprot pojedinačnom primjeru iz prakse [teorija gravitacije] b. onaj dio neke znanosti ili struke (vještine, umjetnosti i sl.) koji se odnosi na njezine principe i metode te tako razlikuje od njezine primjene [teorija književnosti; teorija glazbe]

3. hipoteza koja se potvrdila

4. a. apstraktno razmišljanje b. pretpostavka ili pogađanje [to ti je puka teorija]

SINTAGMA

kvantna teorija, v. kvantni ;

pragmatička (neopozitivistička) teorija fil. teorija koja neku propoziciju smatra istinitom ako su praktične konsekvencije njezina prihvaćanja bolje od njezina neprihvaćanja ili odbijanja (istina je ono što se pokaže kao najbolje);

semantička teorija fil. teorija koja se bavi preciznim određenjem semantičkih pojmova i ukazivanjem na logički pravilnu i objektivno točnu primjenu tih pojmova (A. Tarski);

teorija automata term. istraživanje kompjuterskih procesa, njihovih mogućnosti i ograničenja (načina na koji se u sustav unose podaci, obrađuju, koriste i sl.);

teorija brojeva mat. grana matematike koja proučava svojstva i odnose cijelih brojeva [algebarska teorija; analitička teorija; vjerojatnosna teorija];

teorija deskripcije fil. teorija koja proučava kako u logici predstaviti definitivne opise;

teorija evidencije fil. teorija koja zastupa mišljenje da se istina nalazi i dovršava u sudu i da se ne može sastojati u podudaranju suda sa stvarnošću;

teorija evolucije fil. 1. svako učenje koje nešto tumači pomoću razvoja 2. objašnjenje prirode, povijesti i ljudske spoznaje kao razvojnih procesa;

teorija funkcija mat. grana matematike u kojoj se proučavaju opća svojstva funkcija [teorija realne varijable; teorija kompleksne varijable];

teorija igara mat. teorija o donošenju odluka u natjecanju ili u igrama na sreću (strategija i problemi vjerojatnosti u lutrijama, pokeru i sl.);

teorija informacije matematička disciplina što se bavi svojstvima i širenjem informacije;

teorija koherencije fil. teorija koja pretpostavlja strogo logički oblikovan sustav propozicija ili stavova kojem u stvarnosti odgovara strogi sustav odnosa;

teorija konsenzusa fil. teorija koja bit istine ili barem njezin glavni kriterij svodi pod dogovor ili »konsenzus«, odn. slaganje mišljenja (osobito u povijesnim znanostima i pravu);

teorija konverzije teol. 1. spekulativno objašnjenje žrtvenog karaktera mise: sastoji se u transcendenciji (jer se zemaljski žrtveni dar pretvara u tijelo i krv Isusa Krista i tako predaje Bogu) 2. spekulativno objašnjenje transsupstancijacije (tijelo Kristovo postaje prisutno »pretvorbom« kruha);

teorija korespondencije (adekvacije) fil. teorija koja istinu definira kao podudaranje uma i stvarnosti (Aristotel);

teorija odraza fil. materijalistička spoznajnoteorijska koncepcija koja odraz objektivne stvarnosti drži temeljnom kategorijom spoznaje;

teorija relativnosti fiz. suvremena teorija o vremenu i prostoru, v. relativnost;

teorija skupova mat. grana matematike u kojoj se proučavaju skupovi, prvenstveno beskonačni, apstrahirajući svojstva pojedinih elemenata;

teorija vjerojatnosti mat. matematička disciplina u kojoj se iz poznavanja vjerojatnosti nekih slučajnih događaja određuje vjerojatnost drugih, s njima povezanih slučajnih događaja;

teorije istine fil. skup teorija koje nastoje odrediti termin istinu [teorija koherencije; semantička teorija i dr.];

teorije značenja fil. teorije koje se bave odnosom značenja riječi i misaonim predodžbama [bihevioristička teorija značenja; psihologistička teorija značenja; platonistička teorija značenja]

FRAZEOLOGIJA

nema teorije žarg. nema mogućnosti, (nikako) ne dolazi u obzir [nema teorije da siromašan umirovljenik sebi priušti takvo putovanje]

ETIMOLOGIJA

grč. theōría: gledanje, razmatranje ≃ theōrētikós: koji je sklon razmatranju ≃ theōreȋn: promišljati